نوروز، جشنی کهن و پر از رنگ و آیین، در سرتاسر ایران با شکوه خاصی برگزار می‌شود. اما در کردستان، این جشن جلوه‌ای دیگر دارد؛ جشنی که از اسفند ماه آغاز می‌شود و با آداب و رسومی خاص، بهاری پر از شور و نشاط را نوید می‌دهد.

خانه‌تکانی؛ آغاز نوروز در کردستان
همه چیز از خانه‌تکانی شروع می‌شود. در روستاهای کردستان، چند روز قبل از عید، دیوارهای خانه‌ها که از دوده تنور زمستانی سیاه شده‌اند، سفید می‌شوند. فرش‌ها بیرون برده می‌شوند، تکانداده می‌شوند و اگر هوا مساعد باشد، شسته می‌شوند. در شهر سقز، مردم معتقدند که با این کار، نه تنها خانه تمیز می‌شود، بلکه درد و بلاهای سال گذشته نیز از خانه رخت برمی‌بندند و سال نو با شروعی تازه آغاز می‌شود.

در شهرها، خریدهای نوروزی از یک ماه قبل شروع می‌شود. خانواده‌ها به بازار می‌روند، پارچه می‌خرند و به خیاط می‌سپارند تا لباس‌های نو برای بچه‌ها بدوزد. خواروبار نوروزی هم از قلم نمی‌افتد: روغن، برنج، گوشت، تخم‌مرغ، نقل و شیرینی، میوه و آجیل. در گذشته، هر خانواده موظف بود برای خان روستا چوب و هیزم جمع کند، رسمی که امروزه دیگر کمتر دیده می‌شود.

سبزه؛ نماد زندگی و تولد دوباره
در کردستان، سبزه نوروزی که به زبان کُردی «سمنی» نامیده می‌شود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. حدود یک ماه قبل از نوروز، خانواده‌ها گندم، نخود، عدس و کنجد را در سینی‌ها می‌ریزند و روی آن‌ها را با پارچه می‌پوشانند تا سبز شوند. برخی هم کنجد را روی پارچه‌ای که دور بطری یا کوزه‌ای سفالی پیچیده شده، می‌پاشند و آب می‌ریزند تا سبزه‌ها به زیبایی رشد کنند.

وقتی سبزه‌ها آماده شدند، نوبت به تزیین آن‌ها می‌رسد. روبان‌های قرمز به دور ظرف سبزه پیچیده می‌شود و قطعه‌های کوچکی از پارچه به شکل پولک بریده شده و به برگ‌های سبزه آویزان می‌شوند. در برخی مناطق، وسط سینی سبزه خالی گذاشته می‌شود تا در روز عید، گلابدان در آن قرار گیرد و مهمانان با گلاب پذیرایی شوند.

تخم‌مرغ‌های رنگی؛ نماد شادی و رنگارنگی زندگی
چند روز مانده به عید، تخم‌مرغ‌ها رنگ می‌شوند. در روستاها، از پوست پیاز، برگ مو، کاه و زاج برای رنگ کردن تخم‌مرغ‌ها استفاده می‌شود و رنگ‌های زرد، نارنجی، قهوه‌ای و گلی به دست می‌آید. در برخی مناطق، تخم‌مرغ‌ها را در پارچه‌های منقش می‌پیچند و می‌جوشانند تا نقش‌های زیبای پارچه روی تخم‌مرغ‌ها نقش ببندد.

در شهرها، پودرهای رنگی جایگزین روش‌های سنتی شده‌اند. تخم‌مرغ‌ها پس از پخت، با پنبه‌های آغشته به رنگ، تزیین می‌شوند و گاهی نام عزیزان یا مناسبت‌های خاص روی آن‌ها نوشته می‌شود.

بازی «هیلکه شکینی»؛ رقابتی شاد با تخم‌مرغ‌ها
در نوروز، بازی با تخم‌مرغ‌های پخته شده در کردستان بسیار محبوب است. این بازی به دو روش انجام می‌شود: در روش اول، دو بازیکن تخم‌مرغ‌های خود را به هم می‌زنند و هر کس تخم‌مرغش شکست، بازنده است. در روش دوم، بازیکنان تخم‌مرغ‌های خود را در یک ردیف می‌چینند و به نوبت به هم می‌زنند. هر کس تخم‌مرغ‌هایش دیرتر تمام شود، برنده است و تمام تخم‌مرغ‌های شکسته از آن او می‌شود.

جمعه آخر سال؛ یادبود عزیزان از دست رفته
در آخرین جمعه سال، مردم کردستان به زیارت قبور عزیزان خود می‌روند. در این روز، خانواده‌ها با طبق‌های خرما، حلوا یا کلوچه‌های محلی به نام «برساق» بر سر مزار می‌روند تا یاد عزیزان خود را گرامی بدارند. در شهرستان بیجار، مردم معتقدند که روح مرده‌هایشان در این شب به خانه برمی‌گردد و اگر بوی غذا به مشام آن‌ها برسد، می‌فهمند که خانواده‌شان آن‌ها را فراموش نکرده‌اند.

آیین «طبق‌کشی» و «نوروزانه»؛ هدیه‌ای برای عروس‌ها
یکی از رسم‌های زیبای نوروزی در کردستان، فرستادن خوانچه‌هایی برای عروس‌های نامزدشده یا تازه‌عروس‌هاست. این خوانچه‌ها که معمولاً سه تا چهار عدد هستند، پر از هدایای رنگارنگ است: طلا، پارچه‌های گران‌بها، جوراب، دستمال‌های تزئینی، عطر، غذاهای متنوع، شیرینی، آجیل و تخم‌مرغ‌های رنگ شده. این هدایا که «نوروزانه» نامیده می‌شوند، در بعدازظهر آخرین روز سال به خانه خانواده عروس برده می‌شوند.

شب عید؛ آتش و شادی
با تاریک شدن هوا، آتش‌ها روشن می‌شوند و صدای ترقه و کوزه از هر خانه و کوچه‌ای به گوش می‌رسد. خانواده‌هایی که عزادار هستند، آتش روشن نمی‌کنند، اما همسایه‌ها به پشت‌بام آن‌ها رفته و آتش روشن می‌کنند. شام شب عید در بیشتر نقاط کردستان حلواست، غذایی که سال جدید را شیرین و پربرکت می‌کند.

شال انداختن؛ آیینی شاد در شب سال نو
در روستاهای کردستان، کودکان و جوانان شال‌های خود را از لب بام‌ها یا روزنه‌های خانه‌ها پایین می‌فرستند و با خواندن آواز، هدیه نوروزی می‌خواهند. صاحبخانه‌ها معمولاً خرما، کشمش، سنجد یا بادام را در گوشه‌ای از شال می‌ریزند و بچه‌ها شال را بالا می‌کشند. این آیین که «شال انداختن» نامیده می‌شود، شور و شادی خاصی به شب عید می‌بخشد.

هفت‌سین؛ سفره‌ای رنگارنگ
در کردستان، سفره هفت‌سین در گذشته چندان مرسوم نبود، اما امروزه در برخی خانواده‌ها این سفره با تمام نمادهایش پهن می‌شود. آینه، قرآن، سبزه، تخم‌مرغ‌های رنگ شده، ماهی قرمز و شیرینی‌ها روی سفره قرار می‌گیرند و سکه، سرکه، سنجد، سیر، سیب و سماق نیز به آن اضافه می‌شوند.

کوسه برنشین؛ آیینی شاد و مفرح
در برخی مناطق کردستان، آیین «کوسه برنشین» در نوروز برگزار می‌شود. کوسه، فردی از اهالی روستاست که با لباس‌های مضحک و شاخ‌های چوبی، به همراه زنش در روستا گشت‌زنی می‌کند و با حرکات خنده‌دار و نکته‌پردازی‌هایش، مردم را می‌خنداند. هر خانواده‌ای که کوسه به خانه‌اش وارد می‌شود، به او هدایایی مانند خشکبار، روغن یا تخم‌مرغ می‌دهد.

سیزده‌به‌در؛ روزی برای طبیعت
در کردستان، سیزده‌به‌در با شور و شوق خاصی برگزار می‌شود. خانواده‌ها از صبح زود به دشت و کوه می‌روند و با موسیقی و رقص کُردی، روز را در طبیعت سپری می‌کنند. غذای این روز معمولاً گوشت کبابی یا غذای محلی «که‌لانه» است. در پایان روز، سبزه‌ها به دامن طبیعت سپرده می‌شوند و سنگریزه‌ها به نشانه دور کردن نحسی، به پشت سر پرتاب می‌شوند.

نوروز در کردستان، جشنی است پر از رنگ، شادی و آیین‌های زیبا که هر کدام داستانی از زندگی، امید و تولد دوباره را روایت می‌کنند.

تور نوروژ کوردی نوروز کُردی